Anadolu’ya ilk ayak bastığımız 1071 senesinden 25-30 yıl sonra, Birinci Kılıç\”aslan zamanında, Türk oyuncular tarafından oynan(!Igt, 0 devrin Bizans tarihindc bildirilcn en aşağı 870 senelik oyun, Türklerin Anayurt gelenekleriyle çok eskiden beri kol oyunu oynadlklanm gostercn en sag-lam bcl~edir.

Alpaslanm Anadoluyu Bizans !mparatoru Romanus Diogenus’u blitiin ord usu ile esir ederck fcthettigi 1071 tarihinden on yI1 soma’ !stanbul’­da Bizans tahtma ge<;:en Alexius Comnenus’un, <;:ok aydm fakat son derecc haris bir kadm olan klZl Prenses Anna Comncna’nm Alexiad adlyle kalcme alchgl, babasll1l11 dcvrini kapsayan tarih kitabll1da bu sekiz bu<;:uk aSlrhk Turk Tuluat oyununu §oyle anlatIr:

“Sultan Sulcyman’lI1 (1077 – 1086) planlan !mparatora evvc1ee bil­dirilmi§ oldugu ic;in, onunla sava§ta daha yakll1dan boy ol<;:u§mek uzre Iconium’a (Konyaya) Kadar ilerlcmeyi du§undii; zira 0 §chir Klh<;:aslan’lI1 Smtrllll tqkil cdiyordu. Bunun i<;:in yabancl iilkelerden asked birlikler ve 1J0k saYlda ilcretli kuvvet istcdi. V c her taraftan kendi ordusunu topladl. Bu iki kumandan birbirinc kar§l hazlrhklar yaplyorken, lmparatorun ayagmdaki illet tekrarladl; ve her taraftan kuvvetler gclip duruyordu. Fakat yurtlan «ok uzak oldugu ic;in top tan gclemiyor, parc;a parc;a gcliyor­brdt. Lakin lmparatorun lstlrabl onu yalmz planlanm takipten alakoy­muyor, ona bir adlm bile attlrmlyordu. Yatagma esir olmaktan azap duy­maSI, ayagmdaki lstlraptan ziyade Barbarlara kar§l tasarladlgl seferi erte­lcmek zorunda kalmasmdandl. BarbaI’ Klhc;aslan da bunu pekala biliyordu. Vc bunun sonueu olarak bu arada biitiin Anadoluyu istedigi gibi sildi”. siipurdu ve Hlristiyanlar iistiine yedi defa saldlrdl. 0 zamana kadar !mpara- .. torun lstlrabl hi<;: bu Kadar aglr olmaml§tl; zira evvclce agnlan uzun arahk­larla gelirken, bu sefer hilJ kesilmeden, sonsuz bir sanel halinde siiriip gitti. ~imdi Klh<;:aslan’lI1 (1094 – 1107) maiyeti, bu lstlrabll1 gerc;ek bir hastahk olmaYlp yalanclktan hastalanma oldugunu sanml§lar. Tereddiidiin ve yii­reksizligin gut (nikris) perdcsi arkasll1a gizlendigini farzetmi§ler. Sarho§ken veya i<;:kili §olenlerinde bunu kendilerine eglence konusu haline getirmi§ler. BarbarIar (Yani Tiirkler) yaradtll§tan hatip olduklan i<;:in, !mparatorun ayagmdaki lstIrap konusunda moralite muhavereleri diizmii§ler. Zira Tiirklcr lmparatorun c;evresindeki hckimleri vc kendisiyle mc§gul olan kimsc1eri §ahlslandmp, lmparatoru da ortalannda bir yataga yatlrarak bir tiyatro oyunu vueuda gctinyorIarml§. Uu c;ocukc;a eglence1cr Barbarian c;ok giildiiriiyormu§. Bu harcketler !mparatorun goziinden kac;madl; ofkesini artIrdl ve onlarla tekrar dovii§meye kt§klrttl 1″.

1- lIk defa 1. H. Dani~mend tarafmdan Cumhuriyetin 6406 saylh niishasmda bamedilcn bu cscrin Rumca ash ile Ingilizce vc Franslzca tcrciimelerini Birl~ik Amerika’da, Stanford Dniversi-

Kuvvctlc muhtemcluir ki bu sekiz ytiz yetmi~ yllhk kol oyunumuz Osmanh Surnamclerinde gordtigiimiiz· ytizleree benzer!cri gibi, manzum prcltidleri, epilog-Ian olan bol mtizikli, §arklh, klhc; kalkan oyunlu; muhave­rclcri lltikle, cinas, lclmih, levriye ve tekerlemclerle bezenmi§ derinligine i.ic;. hoyutlu hir kol oyunudur.
Sclc;uklulann ~agda~1 Anadolu ve diger Ttirk Beyliklerine £lit hikaycler.., Ie dolu olan Ihnbir Gun (Elf-tin – Nehar ve – n – Nehar) masallanndan da hir«ok Turk Beyliklcrinde, Hanhklannda ve Atabeyliklerinde Kol Oyunlan oluugll a«lk«a anla~lhyor. Puccini’nin mqhur Yurandat operasmm ash J3inbir Gun Masallarz aras111claki Turk hiblyelerinclen Yuran Yak hikayesiclir 2. Bu hikayenin kahramam Haler, Turan Tok’la tal1l§madan evvcl, Harezm­lerin (1077 – 123 I) istilasma ugrayan memleketlerinclen uzaklara c;.ekildik­lcri macla bin;:ok Turk hi.iktimdarlannm yarcllmml gortir. Anaclolucla Sen­car Atabcylcrinden lmacleclclin Zcngi (I 170 – I 197) ile Artuk Ogullanndan Fazlullah’m J Harput civanndaki clev!ct mcrkezinde yaptlklan §cnlik­!crclen Ttirklerin on ikinci aSlrcla cla Osmanhlar gibi kol oyunlan ileeglen­diklcri anla§lhyor. Artukoglu Fazlullah agzmdan, “Benim hayatlmdan i.imidini kesen ahali, beni boyle hayatta bulup da htiktimete getesindeki Hoover kitaphgmda giirdiim vc oradan terciime cttim. tngiIizce terciimcsi: ALEXIAD,
, By Princess Anna Comnena, translated by Elizabeth E. Dawes, published by K. Paul Trench, Trubner and Company Ltd. Lcndon, 1928 Book XV. pp 390-391. Saym Dani~mend, oyunun tkinci Meli~ah zama­mnda oynanml~ olduj!;unu tahmin ediyorsada, ancak son klSmml nakletmi~ oldugu i<;in· “follow­crs” tabirindcn bu hiikme varml~ oldugu anla~111yor. Halbuki Birinci Klh<;aslan’ zamanmda oldu­j!;11 yukarki satlrlarda a<;lk<;a giiriiliiyor.
2- Turandot Opcraslmn KonuSIl, Nureddin Sevin, Devlct Operasl Dergisi 1960.
3- ilu Fazlullah Hikiiycsi baZi isim degi~iklikleriylc hemen hemcn Rccaizade Ekrem’in
“C;ok Dilen C;ok Yamhr” komedisine aynen konu t~kil etmi~tir.
4- Osmanh Padi~ahlartntn At Meydamndaki Tema;Q KaSTl gibi.
5- On bc~inci aSlrdan On sckizinci asra kadar tstanbuldaki Padi~ah ~cnliklerindc oldugu gibi. 6- Elf-un- Nehar ven-Nehar s. 137-188. Terkipler <;oziilmii~, dil anla~l1acak kadar kolayla~-
tlrlhm~, fakat ciimleler degi~tirilmcmi~tir.