Selçukluların getirdiği kol oyunları
Anadolu’ya ilk ayak bastığımız 1071 senesinden 25-30 yıl sonra, Birinci Kılıç\”aslan zamanında, Türk oyuncular tarafından oynan(!Igt, 0 devrin Bizans tarihindc bildirilcn en aşağı 870 senelik oyun, Türklerin Anayurt gelenekleriyle çok eskiden beri kol oyunu oynadlklanm gostercn en sag-lam bcl~edir.
Alpaslanm Anadoluyu Bizans !mparatoru Romanus Diogenus’u blitiin ord usu ile esir ederck fcthettigi 1071 tarihinden on yI1 soma’ !stanbul’da Bizans tahtma ge<;:en Alexius Comnenus’un, <;:ok aydm fakat son derecc haris bir kadm olan klZl Prenses Anna Comncna’nm Alexiad adlyle kalcme alchgl, babasll1l11 dcvrini kapsayan tarih kitabll1da bu sekiz bu<;:uk aSlrhk Turk Tuluat oyununu §oyle anlatIr:
“Sultan Sulcyman’lI1 (1077 – 1086) planlan !mparatora evvc1ee bildirilmi§ oldugu ic;in, onunla sava§ta daha yakll1dan boy ol<;:u§mek uzre Iconium’a (Konyaya) Kadar ilerlcmeyi du§undii; zira 0 §chir Klh<;:aslan’lI1 Smtrllll tqkil cdiyordu. Bunun i<;:in yabancl iilkelerden asked birlikler ve 1J0k saYlda ilcretli kuvvet istcdi. V c her taraftan kendi ordusunu topladl. Bu iki kumandan birbirinc kar§l hazlrhklar yaplyorken, lmparatorun ayagmdaki illet tekrarladl; ve her taraftan kuvvetler gclip duruyordu. Fakat yurtlan «ok uzak oldugu ic;in top tan gclemiyor, parc;a parc;a gcliyorbrdt. Lakin lmparatorun lstlrabl onu yalmz planlanm takipten alakoymuyor, ona bir adlm bile attlrmlyordu. Yatagma esir olmaktan azap duymaSI, ayagmdaki lstlraptan ziyade Barbarlara kar§l tasarladlgl seferi ertelcmek zorunda kalmasmdandl. BarbaI’ Klhc;aslan da bunu pekala biliyordu. Vc bunun sonueu olarak bu arada biitiin Anadoluyu istedigi gibi sildi”. siipurdu ve Hlristiyanlar iistiine yedi defa saldlrdl. 0 zamana kadar !mpara- .. torun lstlrabl hi<;: bu Kadar aglr olmaml§tl; zira evvclce agnlan uzun arahklarla gelirken, bu sefer hilJ kesilmeden, sonsuz bir sanel halinde siiriip gitti. ~imdi Klh<;:aslan’lI1 (1094 – 1107) maiyeti, bu lstlrabll1 gerc;ek bir hastahk olmaYlp yalanclktan hastalanma oldugunu sanml§lar. Tereddiidiin ve yiireksizligin gut (nikris) perdcsi arkasll1a gizlendigini farzetmi§ler. Sarho§ken veya i<;:kili §olenlerinde bunu kendilerine eglence konusu haline getirmi§ler. BarbarIar (Yani Tiirkler) yaradtll§tan hatip olduklan i<;:in, !mparatorun ayagmdaki lstIrap konusunda moralite muhavereleri diizmii§ler. Zira Tiirklcr lmparatorun c;evresindeki hckimleri vc kendisiyle mc§gul olan kimsc1eri §ahlslandmp, lmparatoru da ortalannda bir yataga yatlrarak bir tiyatro oyunu vueuda gctinyorIarml§. Uu c;ocukc;a eglence1cr Barbarian c;ok giildiiriiyormu§. Bu harcketler !mparatorun goziinden kac;madl; ofkesini artIrdl ve onlarla tekrar dovii§meye kt§klrttl 1″.
1- lIk defa 1. H. Dani~mend tarafmdan Cumhuriyetin 6406 saylh niishasmda bamedilcn bu cscrin Rumca ash ile Ingilizce vc Franslzca tcrciimelerini Birl~ik Amerika’da, Stanford Dniversi-
Kuvvctlc muhtemcluir ki bu sekiz ytiz yetmi~ yllhk kol oyunumuz Osmanh Surnamclerinde gordtigiimiiz· ytizleree benzer!cri gibi, manzum prcltidleri, epilog-Ian olan bol mtizikli, §arklh, klhc; kalkan oyunlu; muhaverclcri lltikle, cinas, lclmih, levriye ve tekerlemclerle bezenmi§ derinligine i.ic;. hoyutlu hir kol oyunudur.
Sclc;uklulann ~agda~1 Anadolu ve diger Ttirk Beyliklerine £lit hikaycler.., Ie dolu olan Ihnbir Gun (Elf-tin – Nehar ve – n – Nehar) masallanndan da hir«ok Turk Beyliklcrinde, Hanhklannda ve Atabeyliklerinde Kol Oyunlan oluugll a«lk«a anla~lhyor. Puccini’nin mqhur Yurandat operasmm ash J3inbir Gun Masallarz aras111claki Turk hiblyelerinclen Yuran Yak hikayesiclir 2. Bu hikayenin kahramam Haler, Turan Tok’la tal1l§madan evvcl, Harezmlerin (1077 – 123 I) istilasma ugrayan memleketlerinclen uzaklara c;.ekildiklcri macla bin;:ok Turk hi.iktimdarlannm yarcllmml gortir. Anaclolucla Sencar Atabcylcrinden lmacleclclin Zcngi (I 170 – I 197) ile Artuk Ogullanndan Fazlullah’m J Harput civanndaki clev!ct mcrkezinde yaptlklan §cnlik!crclen Ttirklerin on ikinci aSlrcla cla Osmanhlar gibi kol oyunlan ileeglendiklcri anla§lhyor. Artukoglu Fazlullah agzmdan, “Benim hayatlmdan i.imidini kesen ahali, beni boyle hayatta bulup da htiktimete getesindeki Hoover kitaphgmda giirdiim vc oradan terciime cttim. tngiIizce terciimcsi: ALEXIAD,
, By Princess Anna Comnena, translated by Elizabeth E. Dawes, published by K. Paul Trench, Trubner and Company Ltd. Lcndon, 1928 Book XV. pp 390-391. Saym Dani~mend, oyunun tkinci Meli~ah zamamnda oynanml~ olduj!;unu tahmin ediyorsada, ancak son klSmml nakletmi~ oldugu i<;in· “followcrs” tabirindcn bu hiikme varml~ oldugu anla~111yor. Halbuki Birinci Klh<;aslan’ zamanmda olduj!;11 yukarki satlrlarda a<;lk<;a giiriiliiyor.
2- Turandot Opcraslmn KonuSIl, Nureddin Sevin, Devlct Operasl Dergisi 1960.
3- ilu Fazlullah Hikiiycsi baZi isim degi~iklikleriylc hemen hemcn Rccaizade Ekrem’in
“C;ok Dilen C;ok Yamhr” komedisine aynen konu t~kil etmi~tir.
4- Osmanh Padi~ahlartntn At Meydamndaki Tema;Q KaSTl gibi.
5- On bc~inci aSlrdan On sckizinci asra kadar tstanbuldaki Padi~ah ~cnliklerindc oldugu gibi. 6- Elf-un- Nehar ven-Nehar s. 137-188. Terkipler <;oziilmii~, dil anla~l1acak kadar kolayla~-
tlrlhm~, fakat ciimleler degi~tirilmcmi~tir.